Hans Asperger was geen Nazi-dokter. Ook werd zijn theorie van autisme niet door de Nazi’s ingegeven of beïnvloed. Wel is het zo dat hij als arts werkte in Oostenrijk terwijl dit bezet was door de Nazi’s. Hij werkte dus met de Nazi’s samen. De Nazi’s hadden een instelling in Wenen, Spiegelgrund, waar zij kinderen vermoorden. Asperger was hier niet direct bij betrokken. Wel werden twee kinderen die door Asperger werden verwezen naar Spiegelgrund hier vermoord. Er is onder historici nog discussie of Asperger wist, of had kunnen weten, dat deze kinderen vermoord zouden worden toen hij ze doorverwees. Een recent overzicht van de discussie vind je in het artikel dat onze directeur, Frederik Boven, publiceerde in het Wetenschappelijk Tijdschrift voor Autisme. Hij heeft promotieonderzoek gedaan naar o.a. Hans Asperger.
Een verandering van opinie
Lang werd gedacht dat Asperger tijdens de oorlog kinderen beschermde tegen de nazi’s. In 2018 draaide de journalistieke en wetenschappelijke opinie echter om. De aanleiding hiervoor was een wetenschappelijk artikel van Herwig Czech, een Oostenrijkse sociaal-historicus uit Wenen, de stad waar Asperger woonde en werkte. Czech beargumenteerde op basis van nieuw archiefonderzoek dat Aspergers rol tijdens de oorlog juist zeer problematisch was en dat de mythe dat hij kinderen hielp in de oorlog drastisch moet worden verworpen. In april 2018 waren de persoon en het werk van Hans Asperger, veertig jaar na zijn dood, dan ook onderwerp van meerdere Nederlandse krantenartikelen. De strekking hiervan was dat Asperger actief heeft samengewerkt met de nazi’s. Czech beweert echter niet dat Asperger zelf een Nazi was en benadrukt dat dit geen afbreuk doet aan zijn theorie van autisme.
Nog een boek
Kort na het artikel van Czech kwam een boek uit van Edith Sheffer (2018). Sheffer claimt dat Asperger de hand had in de overdracht van “tientallen kinderen” die werden gedood in Spiegelgrund (p. 141). Zoals vaker in haar boek is dit een onzorgvuldige overdrijving. Terecht betwist het artikel van Falk deze claim. Sheffer claimt verder dat “Aspergers diagnose autistische psychopathie voortkwam uit de waarden en instituties van het Derde Rijk” (p. 13). Verschillende historici hebben kritiek geuit op Sheffers redenering. In Nederland publiceerde Niels Springfeld in 2019 een artikel in Het Parool waarin hij uitlegde waarom hij zichzelf geen ‘asperger’ meer wilde noemen. Volgens hem tekende Hans Asperger ‘willens en wetens het doodvonnis van zijn patiëntjes’ en was zijn theorie ‘doordesemd (…) van de nazipsychiatrie’. Hij baseerde zich hierbij duidelijk op het boek van Sheffer. Verschillende historici hebben Sheffers boek later echter bekritiseerd en haar conclusies onderuitgehaald. Czech noemt in een later artikel Sheffers betoog ‘conceptueel en methodologisch zwak’ is en stelt dat ze ‘overdrijft’.
Twee meisjes
Czech wijst er wel op dat twee verstandelijk beperkte meisjes, één van drie jaar oud en één van vijf jaar oud, die door Asperger werden verwezen naar Spiegelgrund daar werden omgebracht. Daar staat tegenover dat veertig kinderen die eerst door Asperger onderzocht werden en later in Spiegelgrund belandden niet om het leven werden gebracht, maar ontslagen of doorverwezen naar andere instellingen. Er is dan ook discussie of Asperger kon weten dat die twee meisjes zouden worden gedood. De historici die de bronnen hebben onderzocht geloven dat Asperger dit wist, anderen betwisten dit, zie bijvoorbeeld een artikel uit 2020 en een artikel van Falk.
Conclusie
Hans Aspergers theorie van autisme werd niet beïnvloed door de nazi-ideologie. De Duitstalige typologische traditie heeft de belangrijkste invloed op Asperger gehad. Dezelfde traditie werd door de nazi’s toegeëigend, die er een racistische draai aan gaven. Maar zulke racistische toepassingen van typologieën zijn in Aspergers werk niet te vinden. Zoals veel Duitstalige wetenschappers deelde Asperger wel een holistisch en conservatief gedachtengoed met de Nazi’s. Dit gedachtengoed stemde echter al van voor de opkomt van de Nazi’s en is niet hetzelfde als de latere, racistische, Nazi ideologie.