Wat erg

Toen ik klein was gebeurde er een vreselijk ongeluk. Een klein meisje had zich, terwijl haar vader even pauze hield, verstopt onder de cyclomaaier achter zijn trekker. Wat er volgde laat zich raden. Mijn moeder, die zich als boerendochter erg met het betrokken gezin identificeerde, was overstuur.

‘Wat gebeurt er als je in een cyclomaaier komt,’ vroeg ik.

‘Die hakt je helemaal in stukjes,’ zei ze met een bleek gezicht.

Wow. Helemaal in stukjes. Ongelooflijk.

‘Kan ‘ie dan ook door je botten snijden?’

Ze kneep haar lippen op elkaar.

‘Word je dan echt, zeg maar, blokjes, zoals wanneer je groente snijdt?’

‘…’

Ik zag een hoopje keurig tot dobbelsteentjes gesneden mensenvlees in het grasland liggen. Het was een onwaarschijnlijk gezicht.

‘Mam, ik denk dat het meer een soort van ongelijke brokken zijn, denk je ook niet?’

‘Ophouden nou!’

Ik schrok me een hoedje van mijn moeders boosheid en plotselinge emoties. Het was duidelijk dat ik me moest schamen, maar waarvoor? Nog jaren lang kon ik geen cyclomaaiers of wagens met vers gras zien, zonder aan het voorval te denken. De cyclomaaier in de schuur van mijn opa en oma durfde ik niet eens aan te raken.

Toen mijn jongens opgroeiden kreeg ik de kans om het anders te doen.

‘Er is iemand met een vrachtwagen op een menigte ingereden,’ zei ik aangedaan: ‘tientallen mensen zijn dood of gewond.’

De eerste vraag die ik terugkreeg was: ‘Zijn die mensen dan echt helemaal plat?’

In een flits hoorde ik mezelf waarschuwen voor vrachtwagens op de weg: ‘Die rijdt zo over je heen, hij merkt het zelf niet eens!’ En wat plastischer: ‘Daar was je bijna een pizza hè?’

Als volwassene snapte ik hoe respectloos die vragen moeten klinken. Bijna alsof we het grappig vinden, wat er gebeurd is. Maar dat is echt een vergissing. Het is vragen om duidelijkheid. Het plaatje compleet zien te krijgen. En ik denk dat het regelmatig gebeurt dat wanneer de neurotypical z’n eerste emoties al weer verwerkt heeft en tot de orde van de dag overgaat, de autist de gebeurtenis nog lange tijd met zich meedraagt.

Tegenwoordig hanteer ik de regel: Eerst Zeggen Hoe Erg Het Is. “Eerst zeggen hoe erg het is” kan gebruikt worden bij elke onfortuinlijke situatie, van een terroristische aanslag tot een echtgenoot met hoofdpijn. Dan zeg je dus niet: ‘Heb je wel genoeg gedronken?’ maar: ‘Wat vervelend voor je’. Het is aangeleerd gedrag. Ook al is het inmiddels bijna een automatisme, het blijft wat rafelig en onnatuurlijk voelen. Is het nep? Nee, dat niet, want ik vind het ook daadwerkelijk vervelend. Het is stating the obvious, dat wel.

“Eerst zeggen hoe erg het is”. Een inhoudelijk vrij lege exercitie, maar een reuzenuttig scriptje om allerlei relaties goed te houden. In dit licht is het wel bijzonder dat in de psychiatrie allerlei autistisch gedrag als ‘nutteloze rituelen’ wordt weggezet, terwijl het intermenselijk verkeer letterlijk van nutteloze rituelen aan elkaar hangt. Zal ik erom lachen, of zeggen hoe erg het is?