De ene prikkel is de andere niet

Een van de lastigste dingen van mijn autisme is voor mij dat ik snel overprikkeld ben, vooral door geluid. Pop, rock of American muziek hoef je voor mij aan te zetten, dat kan ik maar enkele minuten verdragen. Als er stof gezogen moet worden ga ik het liefst even het huis uit. En als we tv-kijken heb ik altijd de afstandsbediening bij de hand om het volume zachter te zetten als er een spannende scene is met veel muziek en weer harder als weer rustig gesproken wordt. Naar de bios of schouwburg gaan, of naar een druk café, dat is voor mij geen optie. Daar word ik vooral heel snel heel moe van. Als kind had ik ook al last van geluid, maar wel minder. Ik zette toen ook altijd al de tv zachter tijdens de reclameblokken en tijdens de begintitels van films of series. Als tiener luisterde ik wel naar muziek, zowel klassiek als modern. Als twintiger ging ik met studentenkorting maandelijks naar een concert of toneelstuk en af en toe eens een keer naar de bios. Daarna kwam echter een periode dat ik veel meer last had van prikkels en daar ben ik nooit weer helemaal van hersteld.

Je zou denken: dat is lastig, maar het is duidelijk wat je er aan kunt doen. Gewoon zorgen dat je niet blootgesteld wordt aan hard en veel geluid. Zo simpel ligt het echter niet. Ten eerste is het zo dat als je altijd alle prikkels vermijdt je op den duur helemaal niets meer aan kunt. Je kunt er beter een beetje mee spelen door steeds de grenzen op te zoeken om te kijken of je ze kunt verleggen. Soms lukt dat en kan ik wennen aan geluiden. Bij andere dingen lukt dit nooit. Als ik moe ben kan ik minder aan dan wanneer ik uitgerust ben. Ten tweede is niet alle geluid even erg. Ik luister wel eens klassieke kamermuziek van Mozart, Grieg of Chopin. Langer dan 30 minuten vind ik niet prettig, maar even daar wordt ik rustig van; ik val meestal zelfs in slaap. Dat is zeker niet het geval als ik bluess, soul of rock zou luisteren op hetzelfde volume. Dat is veel drukker dan rustige klassieke muziek. Dit komt niet doordat hier meer prikkels in zitten, maar vooral doordat ze anders gestructureerd zijn. Soms kan ik door meer prikkels toe te voegen (klassieke muziek aanzetten) juist rustiger worden. Ook tv-kijken lezen is voor mij heel rustgevend, hoewel ik dan juist informatie tot me neem. Ten derde maakt het een groot verschil hoe ik me tot de prikkels verhoud. Heb ik zelf de controle of niet? Als ik zelf stofzuig heb ik minder last van het lawaai dan wanneer iemand anders stofzuigt. Dan weet ik ook dat ik het geluid op elk moment kan stoppen als het nodig is. De dreiging van overprikkeling is daardoor kleiner. Ook is van belang of ik geïnteresseerd ben in de prikkels of me juist op iets anders probeer te concentreren. Als ik zelf tv-kijk heb ik minder last van het geluid dan wanneer iemand anders in de kamer tv kijkt en ik ondertussen probeer iets anders te doen.

Het misverstand dat het vooral om de hoeveelheid prikkels zou gaan, komt voort uit het idee dat een mens informatie verwerkt zoals een apparaat dat doet. Voor een computer, een camera of een koptelefoon maakt het niet uit wat voor informatie ze verwerken. Voor een camera bestaat elke beeld uit evenveel stukjes informatie, die verder geen relatie hebben tot elkaar of tot de camera. Of een camera nu een bruiloft vastlegt, een lijk fotografeert, of een nietszeggend stuk muur: de hoeveelheid informatie is in alle gevallen gelijk en elke opname zal even veel energie kosten. Voor een mens is dat totaal anders. We zoeken bepaalde prikkels op en vermijden andere prikkels. Een beeld raakt ons diep of laat ons onverschillig. Een stem is vertrouwd en maakt ons rustig of is onbekend en wekt onrust op. Het is dus belangrijk om de vraag te stellen: welke prikkels je rustig of onrustig maken.

Het is dus belangrijk om de vraag te stellen welke prikkels je rustig of onrustig maken. Dat ik niet goed meer wist waar ik nog rustig van werd, was een van de oorzaken dat het aan het einde van mijn studietijd psychisch niet goed met me ging. Op dat moment had ik hulp van professionals nodig om goede prikkels op te zoeken en verkeerde prikkels te vermijden. Gelukkig was die hulp er ook.