Ruimte(s) voor autisme

Mijn huis is mijn paradijsje; daarbuiten is de wereld vaak minder vriendelijk voor me. Harde geluiden, felle lampen of parfum zijn zó overheersend dat ze me letterlijk de adem benemen. Voor mij en veel andere mensen met autisme is een ruimte meer dan wat lucht tussen vier muren; het is een omgeving die direct onze hersenen en ons welzijn beïnvloedt. Voor autistische mensen kan een sensory-friendly design het verschil maken tussen uitputting en balans, tussen overprikkeling en creativiteit. Door omgevingen te ontwerpen die rekening houden met sensorische behoeften, creëren we niet alleen meer inclusiviteit, maar ook meer rust, productiviteit en vreugde voor iedereen. In deze blog neem ik je mee in de neurowetenschap achter prikkelverwerking en deel ik concrete tips om omgevingen autismevriendelijker te maken.

We ervaren ruimtes via onze zintuigen en die ervaringen worden verwerkt door ons zenuwstelsel. Voor neurodivergente mensen werkt dit systeem vaak anders: sommige prikkels worden heel sterk doorgelaten, terwijl andere juist geblokkeerd worden. Dit verschil in poreusheid kan leiden tot overprikkeling of juist onderprikkeling. De wetenschap erachter? De thalamus* functioneert als een filter voor sensorische prikkels. Bij autistische mensen werkt deze filtering vaak net even anders, waardoor bepaalde stimuli heel intens binnenkomen. Harde geluiden kunnen mij fysiek pijn doen, van knuffelen met mijn kat Boris word ik direct rustiger. Die poreusheid zorgt bij autistische mensen vaak voor sensorische vermoeidheid. Dat noemen we ook wel overprikkeling, dit kan leiden tot stress en uitputting. Het tegenovergestelde, dat prikkels nauwelijks doorkomen, noemen we onderprikkeling en dat kan resulteren in concentratieproblemen of een gevoel van disconnectie.

Hoe kunnen we, gewapend met deze kennis, optimale ruimtes creëren voor onszelf als autistische mensen? Allereerst door je bewust te worden van alle prikkels die je prettig of juist onprettig vindt in de ruimte. Warm, dimbaar licht kan de impact van felle tl-verlichting verminderen en een rustgevende sfeer creëren, net als natuurlijke lichtbronnen of zachte led-lampen. Geluid speelt ook een grote rol: akoestische panelen of rustige zones kunnen geluidsoverlast beperken, terwijl noise-cancelling koptelefoons een uitkomst kunnen zijn in lawaaierige omgevingen. Visuele rust is net zo belangrijk: een overzichtelijke inrichting met kalmerende tinten in plaats van felle kleuren of drukke patronen kan helpen om overweldiging te voorkomen. Tactiele elementen dragen ook bij aan comfort: denk daarbij aan zachte dekens, knuffelbeesten en materialen die prettig aanvoelen. En het belangrijkste: maak in je huis alle ruimte voor je speciale interesses. Of het nu een boekenhoek is, een plank met verzamelobjecten, een gaming room of een aparte muziekstudio: een plek die aansluit bij jouw passie helpt je om je thuis en op je gemak te voelen.

Veel moderne scholen en kantoren zijn gebouwd als grote open ruimtes, met felle verlichting, harde vloeren en een constante stroom van prikkels. Dit soort omgevingen kunnen een drama zijn voor autistische mensen. Gebouwen zonder duidelijke structuur zorgen voor verwarring. En wanneer er dan ook nog veel andere mensen zijn, komt daar een overdaad aan geluid, beweging en visuele prikkels bij. De stress van je weg vinden in zo’n gebouw, de constante achtergrondruis en het ontbreken van rustige plekken om je even terug te trekken kan leiden tot chronische overprikkeling en stress.

Een betere aanpak begint bij het begrijpen van de sensorische behoeften van neurodivergente mensen. Structuur in de ruimte is net zo belangrijk als structuur in een dagindeling. Heldere visuele indelingen, duidelijke looproutes en rustige zones kunnen enorm helpen bij het creëren van een veilig en werkbaar klimaat. Kleine, omsloten plekken – zogenaamde “cocoon spaces” – bieden een veilige haven voor wie zich even wil terugtrekken. Flexibele werkplekken, zoals sta-bureaus, verstelbare stoelen en zelfs schommels, geven mensen de mogelijkheid om te bewegen en hun werkplek aan te passen aan hun sensorische voorkeuren.

Door bewust om te gaan met sensorisch ontwerp kunnen we scholen, kantoren en andere werkplekken transformeren van overweldigende omgevingen naar veilige, stimulerende ruimtes waarin iedereen optimaal kan functioneren. In scholen kunnen prikkelarme hoeken met zachte verlichting en noise-cancelling koptelefoons helpen om overprikkeling tegen te gaan. Vergaderruimtes met vrolijke en lichte inrichting zijn niet alleen goed voor neurodivergente werknemers, maar verhogen ook de concentratie en productiviteit van neurotypische collega’s.

Wanneer een ruimte aansluit bij je sensorische behoeften, gebeurt er iets bijzonders in je brein. In plaats van voortdurend in een staat van alertheid te verkeren, kan je zenuwstelsel ontspannen, wat creativiteit en productiviteit bevordert. Dit stimuleert de aanmaak van oxytocine en serotonine: hormonen die rust, verbondenheid en focus bevorderen.

Het creëren van autismevriendelijke ruimtes is geen luxe, maar een noodzaak. Door bewuste keuzes te maken in verlichting, geluid, structuur en persoonlijke aanpassingen, kunnen we omgevingen scheppen waarin iedereen baat heeft bij meer rust en helderheid. Een wereld waarin onze ruimtes afgestemd zijn op verschillende breinen, is een wereld waarin meer mensen écht tot hun recht kunnen komen.

*De thalamus is een belangrijk deel van de hersenen dat fungeert als een soort “schakelstation”. Het ontvangt zintuiglijke informatie (behalve geur) en stuurt deze door naar de juiste delen van de hersenschors voor verwerking.