Knallen voor de goede zaak

Mijn headset piept in mijn achttienjarige oor en meteen heb ik iemand aan de lijn. Het is een huilende loterijklant. Haar abonnementsgeld is automatisch met 50% verhoogd en ze heeft een straat aan loten. Nu kan ze haar huur niet meer betalen. Ik mag haar volgens een script uitleggen dat ze nu wel mooi meedoet met de prijzenverdubbelaar. Na de gewone trekking wordt een van zes gekleurde ballen getrokken. Je hoeft geen wiskundig wonderkind te zijn om uit te rekenen dat dit een hele slechte deal is. Het is mijn taak om haar toch te overtuigen. Dat klopt niet en het deugt niet. Ik heb veel last van het tl-licht, van de bellende collega’s om me heen in de kelderkantoortuin en van het gebrek aan regie wanneer ik iemand aan de lijn krijg. Ik schaam me voor mijn werk.

Een maand later. Mijn headset piept in mijn achttienjarige oor. Ik heb een oude mevrouw aan de lijn die graag een flinke donatie wil doen aan het Wereld Natuurfonds naar aanleiding van een tv-actie. Ze is eenzaam en wil graag even met me praten over de schoonheid van de natuur. Een half uur lang luister ik liefdevol naar haar beschrijvingen van de vogels en spinnenwebben in haar tuin. Dat mag niet van het script. Maar het klopt wel en het deugt ook. Ik heb geen last van het tl-licht, van bellende collega’s of van gebrek aan regie. Ik heb een prima avond.

Bij autisme denken veel mensen vast aan problemen met prikkels en sociale omgang. Dat is niet het eerste waar ik aan denk. Mijn werk moet kloppen en deugen. Dan raak ik in een flow en kan ik veel meer aan. Klopt en deugt mijn werk niet, dan kan ik somber raken of geïrriteerd. Prikkels komen dan veel harder binnen en mijn collega’s zijn minder leuk (of objectief gezien: dan ben ik zelf een minder leuke collega).

Er is nog iets wat een rol speelt: ik moet kunnen knallen, anders pieter ik weg. Ik heb namelijk een aan- en een uit-stand. In meerdere banen ben ik er door collega’s op aangesproken dat ik niet zo hard moest werken, of het nu als datatypist was met drie keer de gemiddelde productiesnelheid of als klusjesman op een kibboets of bij een gemeente in een administratieve functie. Als ik mijn collega’s dan vroeg waarom dan was het antwoord dat we dan nog meer werk zouden krijgen. Ik heb dat nooit begrepen. Op mijn werk wil ik graag werken, en niet doen alsof ik werk en verder afwachten. Doen alsof is niet mijn ding. En ik heb een grote hekel aan situaties waarin ik moet wachten, zonder dat duidelijk is wat ik moet of mag doen. Ik noem dat Tussentijd. Het put me veel meer uit dan hard werken. Voor mij is het vagevuur van die Tussentijd een hel. Misschien is het daarom dat ik lang gewerkt heb als zzp’er. Als notulist mocht ik zo hard werken als ik wilde, mijn uurloon steeg alleen maar als ik het werk eerder af had. Ik had daar zelf regie over en dat gaf een bepaalde rust.

Toch blijft het belangrijkste criterium voor mij of ik geloof in mijn werk. Het moet kloppen en deugen. Bij vrijwilligerswerk is dat eigenlijk per definitie het geval, anders zou ik het niet doen. Omdat ik er niet voor betaald krijg, is alles wat ik doe meegenomen. Niemand vertelt me dat ik langzamer moet werken of geeft me een opdracht die niet klopt. Met mijn Heavy Metal Marching Band speelde ik vorig jaar vrijwillig voor verstandelijk beperkten in de wijk waar ik woon. Fysiek een zware middag doordat we bij alle huizen langsgingen om van buitenaf een liedje te spelen voor de bewoners, maar een van de leukste optredens in tien jaar. Veel leuker dan een dik betaald bedrijfsfeest bij Booking.com in een rumoerige hal waar iedereen voor het gratis bier kwam en wij een leuk speeltje waren van de baas. Het lijkt soms wel alsof het wegvallen van de factor geld een bepaalde kilheid of onpersoonlijkheid wegneemt. Alsof we dan aardiger zijn voor elkaar en minder gespannen verwachtingen hebben.

Geld maakt misschien wel meer kapot dan je lief is. Maar je hebt wel geld nodig om comfortabel te kunnen leven. Ook autisten zouden dat geld graag zelf verdienen. Maar veel banen vragen zogenaamde 21st century skills: zelfregulering, plannen, samenwerken. Ook moet je regelmatig presteren: niet te hard werken maar ook geen extra time-outs nodig hebben. Dat is niet geschikt voor veel autisten; alsof je een vierkant blokje in een cirkelgat duwt. Wat zou het mooi zijn als we het beste van beide werelden kunnen behouden: het inclusieve en de vriendelijkheid van vrijwilligerswerk en de bestaanszekerheid en maatschappelijke status van betaald werk. Want veel deugwerk wordt nu niet betaald, en veel betaald werk deugt niet genoeg voor iedereen. Laten we anders tegen werk aankijken en tot die tijd een basisinkomen invoeren.