Een nachtmerrie op Valentijnsdag

Valentijnsdag is zonnig en koud. Ik zit op een bankje met mijn matcha drankje en een vegan broodje, uitkijkend op mijn geliefde Domtoren. Het zonlicht reflecteert op de stenen, mensen wandelen langs met bloemen en cadeautjes. Een sfeer van warmte en liefde hangt in de lucht. Ik sta op en loop naar de prullenbak om een papieren zakdoekje weg te gooien. Wanneer ik terugloop naar het bankje, merk ik dat mijn rugzak, die naast me stond, verdwenen is. Gejat. Mijn adem stokt. Mijn hartslag versnelt. In een fractie van een seconde besef ik wat er is gebeurd. Mijn rugzak is weg. Mijn lesboeken Koreaans en Japans. Mijn fietshelm. Mijn zelfgemaakte Valentijnscadeautjes. Ik voel een koude rilling over mijn rug trekken. De wereld lijkt te verschuiven. Alsof ik implodeer. Een nachtmerrie – onwerkelijk en vervormd. Dit kán niet echt zijn.

Alles om me heen vervaagt, mijn gehoor scherpt zich aan, mijn lichaam verkrampt. Crisismodus. Alsof de wereld te snel beweegt en tegelijkertijd vertraagt. Als ik de vriendelijke agent op het politiebureau uitleg wat er gebeurd is, realiseer ik me dat ik vastzit in een staat van verhoogde stress – hyperarousal. Ik merk hoe mijn autistische kenmerken versterkt worden. Woorden vinden kost moeite, mijn flexibiliteit in denken lijkt weg, en mijn lichaam voelt stijf.

Bij acute stress neemt het sympathische zenuwstelsel de leiding: de vecht-of-vluchtreactie treedt in werking. Dit uit zich in een verhoogde hartslag en versnelde ademhaling. Tegelijkertijd verscherpt de aandacht, wat kan leiden tot een verhoogde waarneming van prikkels. Hoewel dit nuttig kan zijn om snel te reageren, gaat het vaak gepaard met een afname van flexibiliteit in denken en communicatie.
Daarnaast worden de executieve functies, zoals plannen, flexibel denken en het reguleren van emoties, minder goed aangestuurd. Dit komt doordat de prefrontale cortex – het deel van het brein dat verantwoordelijk is voor rationeel denken en zelfregulatie – minder actief wordt in een staat van acute stress. Hierdoor kan het lastiger zijn om overzicht te houden en op een logische manier te handelen. Ook kan er een gevoel van dissociatie optreden: een ervaring van onwerkelijkheid of afstandelijkheid, alsof de situatie niet echt gebeurt. Dit is een beschermingsmechanisme van het brein om de emotionele impact van de gebeurtenis te dempen.

Voor autistische mensen kan deze stressreactie intenser en langduriger zijn. Het zenuwstelsel heeft meer tijd nodig om tot rust te komen, en de verhoogde spanning kan leiden tot een shutdown of meltdown. Dit betekent dat iemand tijdelijk minder in staat is om te praten, handelen of reageren op de omgeving. Waar anderen na een korte tijd weer kunnen schakelen, blijft het zenuwstelsel bij autistische mensen vaak langer in de overdrive, waardoor het moeilijker is om tot rust te komen.

Ik zoek bewust naar manieren om te kalmeren. Het eerste wat helpt, is gronden in het hier en nu. Simpele sensorische prikkels brengen me terug naar het moment: ik voel de kou van mijn handen, zet mijn voeten stevig op de grond en focus op mijn ademhaling. Dit helpt om mijn aandacht te verankeren in de realiteit.

Daarnaast helpt het om duidelijke, gestructureerde stappen te zetten. In plaats van in paniek te blijven, richt ik me op concrete acties. Ik meld de diefstal, vraag om hulp en probeer zo doelgericht mogelijk te blijven. Chatten en praten helpt me om mijn gedachten op een rij te krijgen en de situatie te structureren. Ik merkte dat de agent direct doorhad dat ik autistisch ben en hij past zich hierop aan door kalm en duidelijk te communiceren. Zijn aanpak helpt mij om de situatie beter te verwerken.

Tot slot probeer ik, zodra de ergste stress voorbij is, mijn ritme en routine weer op te pakken. Iets vertrouwds en repetitiefs doen, zoals woordjes leren met Duolingo of een warme drank drinken, helpt om mijn zenuwstelsel te kalmeren. Het aaien van Borisje, mijn Bengaalse tijgerkat, activeert het parasympathisch zenuwstelsel, wat de productie van oxytocine verhoogt. Dit hormoon, ook wel het ‘knuffelhormoon’ genoemd, helpt stress te verlagen, de hartslag te kalmeren en zorgt voor een gevoel van verbondenheid. Dat alles helpt me om terug te keren naar een stabielere staat.

Gelukkig wordt mijn tas uiteindelijk teruggevonden, geplunderd en achtergelaten in een steeg. Blijkbaar waren mijn cadeautjes en fietshelm waardevol genoeg om mee te nemen, maar mijn boeken lieten de dieven links liggen. Toch voel ik, met mijn vertrouwde tas en boeken weer in mijn handen, hoe mijn zenuwstelsel voorzichtig weer iets tot rust komt. Ik voel diepe dankbaarheid jegens de museummedewerker die mijn tas had zien liggen en contact opnam met ons Japans Cultureel Centrum. Ik haal diep adem en langzaam maar zeker voel ik de realiteit onder mijn voeten weer steviger worden. Nu ben ik nog aan het natrillen – letterlijk – maar deze ervaring is een reminder: mijn zenuwstelsel reageert intens en ik weet ook hoe ik mezelf kan helpen. En dat is kracht. Veerkracht.