De stilte en de storm: wanneer spanningen teveel worden

Deze blog gaat over mijn ervaring met meltdowns en shutdowns. Een meltdown is zoiets als kortsluiting door teveel opgebouwde spanning, wat zich kan uiten in explosief gedrag. Een shutdown is hetzelfde maar richt zich naar binnen, als een implosie. Een shutdown kan voorkomen in plaats van of als gevolg van een meltdown.

De heftigste meltdown/shutdown ervaring die ik me kan herinneren was twee jaar geleden in de sportschool. Ik had een stressvolle week gehad met problemen op het werk en in de privésfeer. Tijdens de groepstraining ervaarde ik een nare sensatie in mijn lijf die ik niet begreep en die me stress gaf (later besefte ik dat dat pijn was geweest). Dat was de druppel die mijn emmertje deed overlopen. Ik voelde een meltdown opkomen en probeerde deze te onderdrukken, waardoor een paniekaanval ontstond die eindigde in een shutdown. Snikkend en hyperventilerend parkeerde ik mezelf tegen de muur van de sportzaal terwijl de training nog in volle gang was. Al snel was ik zo ver heen dat ik niet meer kon praten of bewegen. Alsof ik letterlijk was lamgeslagen. Mijn verwrongen gezicht was nat van de tranen en een lange sliert snot bungelde aan mijn neus. Ik kreeg een zakdoekje aangereikt maar kon deze niet eens vasthouden, laat staan mijn hand omhoog bewegen om mijn neus te snuiten. Ik herinner me nog goed hoe erg ik me schaamde voor die snottebel. Hoe lang ik er zo bij heb gezeten durf ik niet te zeggen, maar in mijn beleving was het een eeuwigheid. 

De trainer en een van de sporters waren bij me gebleven tot de verlamming was weggetrokken en ik weer rustig was geworden. Achteraf begreep ik dat het weinig had gescheeld of ze hadden de ambulance gebeld. Wanneer iemand die bekend is met nekklachten (zoals ik) zich niet meer kan bewegen en niet kan vertellen wat er aan de hand is, is dat natuurlijk alarmerend. Ik schaamde me en voelde me schuldig, omdat ik anderen de stuipen op het lijf had gejaagd. Omdat ik de controle over mezelf was verloren ten overstaan van iedereen – wat zouden ze nu wel van me denken! Ik voelde me vernederd, verslagen en intens verdrietig. Als een bang klein meisje dat haar moeder kwijt is had ik behoefte aan een troostende arm om me heen en de geruststelling dat alles goed komt. Ik raapte mezelf bij elkaar, kleedde me om en maakte me zo snel mogelijk uit de voeten. Het duurde een paar weken voordat ik weer kon meetrainen zonder angst te hebben voor een herhaling.

Getriggerd door de impact van deze gebeurtenis maakte ik een signaleringsplan voor mezelf. Daarin beschreef ik welke fysieke, mentale en emotionele kenmerken ik bij mezelf herken in de verschillende fasen van stressopbouw: ontspanning – lichte overprikkeling – ernstige overprikkeling – meltdown – shutdown. Daarnaast noteerde ik wat mij helpt om terug te keren naar een staat van (relatieve) ontspanning, of in ieder geval te voorkomen dat de stress verder oploopt. Sindsdien komen meltdowns en shutdowns minder vaak en minder heftig voor. Ik heb meer inzicht in mijn stress-signalen en triggers, waardoor ik in een vroeger stadium op de rem kan trappen. Ook weet ik beter welke hulpmiddelen ik kan inzetten om met stressvolle situaties om te gaan. Alleen al de wetenschap dat ik niet volledig hulpeloos ben maakt een groot verschil.

Soms lukt het me zelfs om precies op het kantelpunt een opkomende meltdown af te wenden, door mezelf te overtuigen dat de situatie niet zo onveilig is als mijn brein me doet geloven. Zo moest ik eens tijdens mijn privétraining een oefening doen die ik doodeng vond omdat ik vreselijk bang was om het fout te doen. Ik raakte in paniek en voelde de stress door mijn lijf gieren, als een gekooid dier dat uit alle macht probeert te ontsnappen. Ik stond op het punt om het uit te schreeuwen, toen ik ineens besefte dat het helemaal niet erg was als de oefening niet perfect ging. Ik vertelde mezelf dat mijn trainer niet boos zou worden of me zou uitlachen als ik het fout deed, en ik wist dat dat waar was. Op die manier kalmeerde ik mezelf. Waanzinnig om te ervaren dat ik mijn brein te slim af kan zijn!

Ik zou liegen als ik beweerde dat het helemaal niet meer mis gaat. Soms gebeurt er in korte tijd zoveel, dat de stressfactoren zich sneller opstapelen dan ik ze kan verwerken. Door de dagelijkse uitdaging om een balans te vinden tussen gezin, huishouden, parttime baan, ondernemerschap, sollicitatieplicht, vrijwilligerswerk en de broodnodige me-time sta ik continu op scherp. Alles wat daar nog bovenop komt kan dan zomaar ineens teveel zijn, waardoor de stoppen doorslaan. Toch merk ik dat ik mezelf sneller weer kan resetten wanneer dat gebeurt. Dankzij de (zelf)kennis die ik heb opgedaan sinds die epische meltdown in de sportschool twee jaar geleden, heb ik weer vertrouwen gekregen. In mezelf, in de mensen om me heen, en in de toekomst. Dat is meer dan ik lange tijd voor mogelijk had gehouden.