De schone schijn van controle

Er wordt vaak gedacht dat ik als autist niet kan omgaan met veranderingen. Deze blog is een bescheiden poging om wat nuancering aan te brengen in dit gedachtengoed.

De moeilijkheid van veranderingen zit ‘m niet in het feit dat er iets verandert; het gaat er meer om hoe dit gebeurt. Is de verandering aangekondigd of plotseling? Is het duidelijk hoe ik van situatie A naar situatie B moet komen? En is er na een plotselinge verandering ruimte om mezelf te resetten?

Leven met autisme betekent dat ik dagelijks moet kiezen hoe ik mijn energie besteed. Er moet een balans zijn tussen inspiratie en overprikkeling, tussen inspanning en hersteltijd. Vaste routines zorgen ervoor dat ik die balans kan bewaren. Een verandering in de routine betekent een verstoring van de balans. Veranderingen zijn onvermijdelijk en maken het leven spannend, vind ik. En teveel voorspelbaarheid leidt tot verveling. Maar om een nieuwe balans te vinden, moet ik weten welke gevolgen een verandering voor mij hebben. Een aankondiging ruim van tevoren is fijn, want dat geeft me tijd om alvast praktische zaken uit te zoeken. Zodat ik het puzzeltje opnieuw in elkaar kan leggen en mijn energie kan herverdelen. Zo kost het omschakelen minder moeite.

Het eigen maken van een nieuwe routine kost tijd. Zijn er veel veranderingen kort achter elkaar, dan is die tijd er niet. Gevolg: ik trek me terug totdat duidelijk is hoe ik verder moet. Denk bijvoorbeeld aan sporten in coronatijd. Van de ene op de andere dag moesten de sportscholen dicht. Al snel werden er virtuele sportlessen verzorgd die ik vanuit mijn huiskamer kon volgen. Na een tijdje mochten we weer samen buiten trainen. Vervolgens mochten we weer binnen trainen, maar wel individueel en op 1,5 meter afstand. En toen ging de sportschool opnieuw dicht en kwam er weer een nieuwe oplossing: virtuele training buiten. Na iedere verandering duurde het een aantal weken voordat ik weer ging sporten. Ik moest eerst wennen aan het idee en praktische informatie verzamelen. Bijvoorbeeld wanneer er les was van mijn “eigen” trainer, die mijn gebruiksaanwijzing kent en die vertrouwd voor me is. Maar ook zaken als: met welke prikkels krijg ik te maken, waar laat ik mijn jas en tas tijdens de training, en kan ik tussendoor ergens naar het toilet of mijn waterflesje bijvullen? Ik ben weleens naar de sportschool gefietst om vanaf het plein toe te kijken hoe de training verliep en te voelen hoe dat voor mij zou zijn. Pas daarna kon ik de moed opbrengen om zelf mee te doen.

Een ander voorbeeld. Tijdens het examen voor mijn coachopleiding zou ik een coachgesprek voeren rondom het thema ‘persoonlijke grenzen’, waarvoor ik zelf een handleiding heb geschreven. Dat was afgestemd met de trainers en akkoord bevonden. Door een misverstand moest ik last minute omschakelen naar een andere coachtechniek dan degene die ik had voorbereid. Om mezelf de tijd te geven om te resetten, liet ik een andere coach uit mijn groepje eerst gaan. Daarna lukte het me om aan de hand van het standaard coachmodel een gesprek te voeren dat prima – eigenlijk zelfs beter – paste bij de situatie. Doordat er ruimte was voor een soft reset kon ik het examen succesvol afronden. Dit voorbeeld laat zien dat ik wel degelijk in staat ben flexibel te reageren wanneer de omstandigheden daarom vragen. De spanning van het plotseling schakelen ebt meestal snel weg wanneer duidelijk is hoe het alternatieve scenario (plan B) eruitziet. Wel zorgt het ervoor dat mijn energie sneller op is. Dat los ik op door na afloop van de gebeurtenis wat tijd voor mezelf te nemen en weer op te laden. Een wandeling van tien minuutjes met mijn koptelefoon op doet vaak al wonderen.

Als er iets is wat ik heb geleerd in het afgelopen jaar, is het wel dat controle een illusie is. Hoe krampachtiger ik probeer mijn leven in een bepaalde richting te duwen, hoe meer energie het me kost, en vaak brengt het me niet wat ik wil. Maar als ik loslaat hoe ik denk dat het zou moeten, dan lijken de mooiste kansen ineens vanzelf op mijn pad te komen. Het loslaten van de schijn van controle geeft ruimte om de energie vrij te laten stromen. Een vriendin zei een tijdje terug tegen me dat ik best mag vertrouwen op mijn eigen improvisatievermogen. Ze realiseert zich denk ik niet half hoe waardevol die uitspraak voor me is geweest. Ik leer er meer en meer op te vertrouwen dat mijn intuïtie me brengt waar ik moet zijn. Daarnaast heb ik een aantal lieve en wijze mensen om me heen verzameld bij wie ik terecht kan als ik meer input nodig heb. En zo begin ik aan een nieuw avontuur: het loslaten van ogenschijnlijke zekerheden en het omarmen van het onbekende. Want niets in het leven is zeker, behalve dat we doodgaan.