Zelfregulatie
Autistisch gedrag lijkt 'gestoord', maar is een gezonde reactie van het zelforganiserend organisme dat bedreigt wordt vanuit de omgeving.
Belang
De mens is een zelf-regulerende organisme, dat zichzelf in stand houdt en groeit door contact met de omgeving. Autistisch gedrag lijkt 'gestoord', maar is een gezonde reactie van het organisme dat bedreigt wordt door schadelijk contact vanuit de omgeving.
1922
introductie van de 'gestalt leer'
1925
Perls leerling van Wilhelm Reich
1942
kritiek op Freud en voorstel van nieuwe theorie
Gezonde zelfregulatie
1
De mens is een zelf-regulerend organisme, dat de grens tussen zichzelf en zijn omgeving beschermt en zich op zijn omgeving oriënteert om in zijn behoeften te voorzien. Elk organisme heeft zijn eigen, individuele hiërarchie van behoeften. Zelfregulatie is het proces waarin de meest sterke prikkels naar de voorgrond van je bewustzijn treden en je gedrag zo beïnvloeden dat je eerst in de meest urgente behoefte voorziet en daarna doorgaat naar de volgende behoefte.
2
De persoonlijkheid is het geheel van je houdingen ten opzichte van jezelf en de ander, de aannames over wie je bent en wat je van de omgeving kan verwachten. Het is de structuur waarin alle 'aha' momenten (in de therapie) zich vatten en tegelijkertijd de grond van waaruit je vragen over jezelf kunt beantwoorden. De persoonlijkheid is de accumulatie van al je voorgaande contacten.
3
De zelf is het geheel van alle contactmakingen en contactverbrekingen op een bepaald moment. In tegenstelling tot de persoonlijkheid is de zelf geen structuur, maar een functie. De functie van de zelf is om contact te maken tussen het organisme en de omgeving. De zelf heeft geen vaste structuur, omdat het alleen bestaat in de actualiteit, in het hier-en-nu. De zelf is flexibele en spontaan, want het verschilt van moment tot moment, afhankelijk van de prikkels waar je je aandacht op richt.
4
Contact is de interactie tussen het organisme en de omgeving, de plaats waar beide elkaar ontmoeten. Het organisme kan zichzelf niet in stand houden. Alleen door voortdurend dingen van buiten jezelf in jezelf op te nemen kun je jezelf in stand houden en groeien.
5
Contactmaken is elke functie die plaatsvindt op de grens tussen organisme en omgeving. Het beste voorbeeld van contact is ademhaling, want hierin zie je het beste dat de omgeving 'binnen' in je zit. Daarom is de eerste stap in therapie om je bewust te worden van of 'contact te maken met' je ademhaling.
6
Kwalitatief contact vraagt om bewustwording van het hier-en-nu. Vaak werkt 'bewustwording' niet, omdat het geen bewustwording van de actualiteit is. Bewustwording is altijd gericht op het heden. Je kunt niets ervaren behalve het heden. In gezonde personen veranderd het gevoel van de actualiteit voortdurend. De actualiteit die je ervaart is altijd jouw actualiteit. Iemand anders kan het niet voor je ervaren.
7
Zelf-regulatie vraagt erom dat je voortdurend vaststelt "dit ben ik" en "dit is voor mij" en "dit ben ik niet" en "dit is niet voor mij". Hoe meer je contact maakt met de verschillende aspecten van je eigen ervaring, hoe meer je in staat bent om spontaan en vrij contact te maken met datgene in je omgeving dat je behoeften bevredigd en je groei bevorderd.
8
Goed contact bestaat in de eenheid van waarnemen, bewegen en voelen. Bij goed contact is er samenhang tussen de gevoelens in je lichaam en de woorden die je er in gedachten aan geeft. Bij goed contact vindt integratie plaats, bijvoorbeeld door conflicten die opgelost worden of tegengestelden die met elkaar in evenwicht worden gebracht.
Autistische zelfregulatie
1
Autistisch gedrag lijkt 'gestoord', maar het is in zichzelf gezond. Even als op de grond gaan liggen en doen als of je dood bent (bevriezen), in paniek wegrennen (vluchten) of agressief worden (vechten) is autistisch gedrag een gezonde reactie waarmee je jezelf beschermt tegen schadelijk contact vanuit de omgeving.
2
Autistisch gedrag is zelf-regulerend gedrag. Even als ademhaling, aanraking, jacht, voedselinname, hofmakkerij, seks en elke andere functie die zich voordoet op de grens tussen het organisme en de omgeving is autistisch gedrag een manier waarop je in je meest urgente behoeften voorziet en jezelf in stand houdt.
3
Autistisch gedrag is aangepast. Onder of liever in autistische kenmerken bevindt zich altijd een prachtig positief kinderlijke gevoel: verontwaardiging over onrecht in de opstandigheid, loyaliteit en bewondering in de afhankelijkheid van de ander, zelfvermaak in de sociale isolatie, humor in het onbegrip van het bedoelde. Dergelijke kenmerken zijn zeker niet irrelevant of 'onaangepast', want er is genoeg onrecht om verontwaardigd over te zijn, er zijn genoeg mooie mensen om trouw aan te zijn en te bewonderen, er is genoeg te winnen met humor en zelfvermaak.
4
In autistische passie of 'flow' is de zelf relatief onverdeeld in relatie tot het object van aandacht. Je volledige energie vloeit er vrijelijk naartoe en het wordt allemaal gebruikt voor de activiteit waar je mee bezig bent. Niets wordt achter gehouden en op iets anders gefixeerd, waardoor het je aandacht af zou kunnen leiden van je interesse.
5
In autisme is de actualiteit een gefixeerde, permanente en onveranderlijke figuur, die je voortdurend opnieuw opbouwt om zo jezelf te beschermen tegen de psychologische impact van contactmaking. Je beperkt de contactmaking, omdat het volledig ervaren van de actualiteit teveel opwinding opwekt. De nabijheid van het contact is problematisch, omdat je zintuigen gevoeliger zijn.
6
Je zelf is van jou, want jij beheerst het. Daarom is het belangrijk dat jij en anderen je zelf serieus nemen, want alleen je zelf is beschikbaar voor contact. Om te groeien is het nodig dat je manieren vindt om contact te maken met je fysieke en sociale omgeving waarvan je kunt zeggen "deze manier hoort bij mij".
Jeugdtrauma
1
Psychotrauma is het complex van sensorische indrukken, emotionele gevoelens en verbaal-motorische expressies die ontstaan zijn tijdens onmiddellijke bedreigingen, aanhoudende frustraties van behoeften of andere extreme situaties.
2
Tijdens extreme situaties was je aanvankelijk meer bewust of meer je zelf dan ooit te voren, maar werd je bewustzijn ernstig overvraagt waardoor je op den duur 'buiten' je zelf raakte. Dergelijke "tijdelijke, hooggespannen en werkelijk noodgevallen" waren onveilig, veroorzaakten sterk opwinding, waren in de tijd beperkt en behoren nu tot het verleden.
3
Een traumatische stoornis is een "chronische, laag-gespannen actueel ervaren noodtoestand". Je alertheid voor tekenen van gevaar is verhoogd, zelfs wanneer het veilig is. Je bent nooit helemaal op je gemak en wanneer je contact maakt heb je meer aandacht voor je grenzen dan voor het contact. Steeds ben je klaar om te vechten, bevriezen of vluchten, zonder dat je dat echt doet, waardoor de spanning in je lichaam aanhoudt.
4
Wanneer het trauma te maken had met iemand waarvan je hield en tegelijkertijd bang voor was of boos op was, ontstond een ernstig conflict wat je als kind niet kon winnen. Je wilskracht werd gebroken en je nu krachteloze persoonlijkheid werd als het ware overgenomen door de winnaar. Zo ontstond een "onbewuste, innerlijke en oneerlijk vrede", waarin het vreemde deel in jezelf (alien self) het eigenlijke deel van jezelf (alienated self) overheerste en er binnen je persoonlijkheid iemand permanent beschikbaar kwam om voortdurend beschadigd, in de steek gelaten of misbruikt te worden. Zo veranderde je van een zelf-regulerende organisme naar een zelf-destructief organisme.
5
Het is te simplistisch om te zeggen, 'Je onaangepaste gedrag heb je aangenomen toe je echt in gevaar was of toen je nog klein was, maar nu ben je veilig of volwassen, waardoor je gedrag nu niet meer functioneel is'. Ten eerste heb je er weinig aan om te weten dat dit zo is, zolang je het zelf niet zo ervaart. Ten tweede, is het niet waar dat je nu veilig bent; er is nu immers de permanente overheersing van de onderdrukkende zelf, waartegen je onderdrukte zelf onvoldoende verzet heeft, en die je leven zo miserabel kan maken dat je er liever een einde aan maakt.
6
Traumaherstel vraagt om twee dingen. Ten eerste, een "tijdelijke, hooggespannen en beleefd noodgeval". Dit is een situatie waarin je de sensaties, gedachten en emoties die met de extreme situatie samenhangen in zijn volle intensiteit ervaart in een context waarin je veilig bent en in staat bent om de spanning te beheersen en met de situatie om te gaan. Ten tweede, een "bewust, open en eerlijk conflict". Dit is een situatie waarin het innerlijke en onbewuste conflict tussen de de onderdrukte zelf en de onderdrukkende zelf verandert wordt in een bewust en open conflict, waarin je onderdrukte zelf de angst voor je onderdrukkende zelf kan leren overwinnen en zich - eenmaal voldoende gesteund - tegen hem of haar kan verzetten.
Ontwikkeling
1918 Friedlaender
De Duitse filosoof Salomo Friedlaender introduceert het concept van het "nulpunt", het punt op een continuüm tussen twee tegengestelden waar "creatieve onverschilligheid" bestaat, waar je je bewust bent van twee tegengestelden, maar je niet toelegt op een van beide, waardoor verandering kan ontstaan. Op basis hiervan ontwikkeld Perls later zijn methode van het integreren van twee tegengestelden en het bewust worden van weerstand als het deel van de persoonlijkheid waar je je minder bewust van bent en dat in conflict staat met het deel van je persoonlijkheid waar je je meer bewust van bent.1922Wertheimer e.a.
De Oostenrijks-Hongaarse psycholoog Max Wertheimer en collega's introduceren de gestalttheorie. Op basis van empirisch onderzoek toonden zij aan dat de kwaliteit van het geheel meer is dan de som van de delen. Daarnaast was Wertheimer ook geïnteresseerd in wat hij "productief denken" noemde: een beweging van een toestand van verwarring naar een toestand waarin alles helder lijkt.1925Reich
Perls gaat in therapie bij Wilhelm Reich, een Oostenrijkse psychiater en leerling en criticus van Siegmund Freud. Perls volgt Reich "van harte" in zijn verschuiving van de aandacht van 'het onderdrukte' naar de 'onderdrukkende krachten' (afweermechanismen). Perls waardeert dat Reich de mens herstelt tot een psychosomatische eenheid, maar vindt dat hij te weinig rekening houdt met contact met de omgeving.1926Goldstein
Perls werkt en leert met de Duitse psychiater Kurt Goldstein, die een gestaltbenadering hanteert. Zijn concept van het "organisme-als-een-geheel" en "zelf-actualisatie" spreekt Perls aan, maar hij blijft loyaal aan Freud en wijst Goldstein's ideeën toch af.1936Rank
In Will Therapy: An Analysis of the Therapeutic Process in Terms of Relationship bekritiseert de Oostenrijkse therapeut Otto Rank Freud voor het reduceren van alle emotionele ervaringen tot seks. Volgens Ranks gaan emoties primair over relaties en zijn alle emoties gegrond in het heden. "De neuroot leeft te veel in het verleden. Hij leidt omdat hij daar teveel aan vasthoudt, om zich te beschermen tegen de emotionele beleving van het heden." Rank ziet neurose niet als een gebrek in seksualiteit, maar als een als een gebrek in creativiteit, een weigering om achter zichzelf te gaan staan en verantwoordelijkheid te nemen, een ontkenning van de wil.1937Smuts
In Zuid-Afrika probeert Perls uit "het drijfzand van de vrije associatie" te komen. Om te voorkomen dat therapie alle kanten op drijft is een context nodig. De psychoanalytische therapie zoekt deze context in de overdracht (de emotionele relatie tussen therapeut en cliënt), maar Perls zoekt een meer tastbare manier om het innerlijke en onbewuste conflict tussen de impulsen en afweren van cliënt om te zetten naar een open en bewust conflict. Hij raakt geïnteresseerd in Holism and Evalution van de Zuid-Afrikaanse filosoof Jan Smuts, een van de grondleggers van de systeemtheorie. Smuts bekritiseert de wetenschap van zijn tijd voor het bestuderen van eenheden in isolatie en breidt voor Perls Goldstein's idee uit tot een "organisme-als-een-geheel-ingebed-in-de-omgeving".1942Perls
Perls publiceert zijn eerste boek, Ego, Hunger and Aggression: A Revision of Freud's Theory and Method. Het boek is een kritiek op de theorie en methode van de Freud en een voorstel voor vernieuwing. In zijn voorstel integreert hij het werk van Friedlander, Wetheimer, Reich, Smuts en Lewin. Hij noemt zijn eigen theorie "bewustzijnstheorie".1951Perls e.a.
Perls brengt het boek Gestalt therapy uit, waarin hij samen met de Amerikaanse filosoof Paul Goodman zijn theorie verder uitwerkt. In een paragraaf over neurotische mechanismen als gezonde functies noemen zij autisme als een van de veiligheidsmaatregelen waarmee het organisme de grens tussen zichzelf en de omgeving beschermt, in de meest urgente behoeften van het organisme voorziet en het organisme in stand houdt. Autistisch gedrag lijkt 'gestoord', maar het is in zichzelf gezond. Juist deze copingmechanismen werken goed, het is alleen de contactopname met de omgeving (oriëntatie) en de groei of verandering van de persoonlijkheid (manipulatie) die niet werkt. "Wanneer de oriëntatiefunctie verloren is en de manipulatiefunctie faalt uit de opwinding en de vitaliteit van het organisme zichzelf in het bijzonder in autisme..." (p. 362)
Betekenis voor autismevriendelijk Nederland
In autismevriendelijk Nederland wordt mensen met autisme geen ongezonde hiërarchie van behoeften of waarden opgelegd die "niet van hen" is, maar groeien ze door contact te maken op een manier waarvan ze kunnen zeggen "deze manier hoort bij mij".