Schematherapie

De Oostenrijkse psychiater Sigmund Freud introduceert de "psychoanalyse" als benadering van psychotherapie waarin de therapeut de cliënt helpt om inzicht te ontwikkelen in de rol van onderdrukte drijfveren en herinneringen uit de kindertijd in de psychische problemen van cliënt. Een belangrijk onderdeel van dit proces is overdracht, waarbij de patiënt de gevoelens en gedachten over een belangrijk persoon uit diens kindertijd ervaart als gevoelens en gedachten over de therapeut. In de psychoanalyse wordt geen gebruik gemaakt van de gebruikelijke manier van gespreksvoering, maar van vrije associatie. Hierbij geeft de therapeut de patiënt een woord, waarbij de patiënt moet zeggen welke gedachten er bij hem of haar opkomen. In schematherapie is overdracht een van de 'interactionele strategieën', die gebruikt om de patiënt bewust te maken van de schema's die zijn of haar waarneming van de therapeut beïnvloeden.

In The Psychoanalysis of the Total Personality past de Hongaars-Amerikaanse psychiater Franz Alexander Freud's ego-theorie toe op neurotische patiënten. Hij introduceerde daarbij het concept van de "correctieve emotionele ervaring" als middel tot oplossing van het conflict en integratie van de disharmonische persoonlijkheid. "De patiënt moet een correctieve emotionele ervaring ondergaan om de traumatische invloed van eerdere ervaringen te herstellen."

De Duits-Amerikaanse psychiater Fritz Perls en zijn vrouw Laura ontwikkelen de gestalt therapie als een nieuwe theorie en methode van psychotherapie. Perls heeft veel waardering voor Freud en zijn opvolgers, maar ook kritiek. Zo vindt hij dat Freud vrij associatie de therapeut wel inzicht geeft in de gedachten die de patiënt in de kindertijd verdrongen heeft, maar dat het doel van de therapie moet zijn dat de patiënt zelf bewust wordt van zijn eigen ervaring in het hier-en-nu. Daarom maakt Perls gebruik van verschillende 'experimenten', waarvan de schematherapie vooral de lege of twee-stoelentechniek gebruikt als een van de 'experiëntiële strategieën'. In deze techniek vraagt de therapeut de cliënt om het verleden in het heden te brengen door 'te doen alsof je vader in de (lege) stoel tegen tegenover je zit en hem te vertellen hoe jij je voelt wanneer hij je negeert'. Volgens de gestalt theorie ontstaat zo een nieuw georganiseerd figuur (gestalt). Daarbij wordt niet verwezen naar mentale schema's, maar schema's zijn uiteindelijk wel de oorzaak dat het gestalt kan ontstaan.

De Canadese psychiater Eric Berne publiceert het boek Transactional Analysis in Psychotherapy. Berne maakt gebruik van Freud's structurele model, waarbij hij de id het "kind" noemt, de ego de "volwassene" en de superego de "ouder". Voor Berne is de verschuiving van één van deze "ego-toestanden" naar de andere concreet waarneembaar in taalgebruik, lichaamshouding en gezichtsuitdrukking. Berne stelt ook dat keuzes die het kind in zijn jeugd om willen van het overleven maakt leiden tot een "levenscript", een onbewust script dat je in leven steeds weer uitspeelt. De doel van de transactionele analyse is om dit script te veranderen.

In het boek Changing Lives Through Redecision Therapy introduceren de Amerikaanse psychiater Robert Goulding en zijn vrouw Mary herbeslissingstherapie, een therapeutische benadering die de Transactionele Analyse van Berne combineert met de Gestalttherapie van Perls. Zij wijzen erop dat vroegere besluiten meer vanuit het gevoel dan vanuit het denken zijn genomen. Om uit het script te kunnen gaan moet de persoon in kwestie weer in contact komen met de gevoelens die ze hadden op het moment van het besluit, om zo de onafgemaakte situatie alsnog af te maken. Dit vraagt om deze gevoelens uit te drukken en het vroege scriptbesluit te vervangen door een herbesluit.

In het boek Cognitive Therapy and Emotional Disorders introduceert de Amerikaanse psychiater Aaron Beck een cognitieve benadering van psychotherapie die zich richt op bewustwording en verandering van terugkerende, automatische negatieve gedachten. In de schematherapie wordt gebruik gemaakt van verschillende 'cognitieve strategieën' van Beck, waaronder het cognitieve dagboek.

In het boek Cognitive Therapy for Personality Disorders: A Schema-Focused Approach introduceert de Amerikaanse psycholoog Jeffrey Young het schemagerichte model en methode van psychotherapie voor patiënten die onvoldoende baat hebben bij cognitieve gedragstherapie. Young beschrijft 16 'vroege slecht-aangepaste schema's', op basis waarvan hij een conceptueel model van de borderline en narcistische persoonlijkheidsstoornis creëert. Andere onderzoekers ontwikkelen later ook conceptualisatie voor ander hardnekkige stoornissen, met name obsessief-compulsieve stoornissen en eetstoornissen.

In de behandeling van borderline patiënten merkt de Amerikaanse klinisch psycholoog Jeffrey Young op dat de deze patiënten vaak vrijwel alle 16 vroege slecht-aangepaste schema's bezitten en dat de gemoedstoestanden van deze patiënten voortdurend heen en weer flippen. Daarom grijpt hij terug op het idee dat de persoonlijkheid uit meerdere aspecten bestaat en introduceert hij het concept schemamodus als een eenheid van analyse waarmee cognitief-emotionele schema's en gedragsmatige copingstijlen in combinaties met elkaar worden gezet, zodat ze beter hanteerbaar zijn. Later stellen andere onderzoekers ook nieuwe modi voor, met name voor forensische patiënten, zoals een dissociatieve frozen child modus, die de behandeling ernstig kan bemoeilijken doordat het niet of slecht bereikbaar is voor contact.

De Nederlandse klinisch psychologen Richard Vuijk en Arnoud Arntz publiceren een poster en artikel over hun studie naar de effectiviteit van schematherapie als behandeling voor volwassenen met autisme en een bijkomende persoonlijkheidsstoornis. Het onderzoek duurt tot april 2018 en de resultaten zullen naar verwachting in 2019 gepubliceerd worden.

Japanse klinisch psychologen rapporteren over de behandeling met schematherapie van 8 volwassenen met autisme. De patiënten zijn allemaal hoger opgeleid (HBO/WO) en student of werkloos. Zij hebben onder anderen last van depressie, paniek, trauma, zelfbeschadiging, sociale angst en obsesssief-compulsiviteit. De behandeling richt zich onder anderen op de schema's Wantrouwen, Verlating, Emotioneel Tekort, Minderwaardigheid, Mislukking, Zelfopoffering, Sociale Isolatie en Meedogenloze Eisen. Ook werken de behandelaren met het Kwetsbare Kind, de Bestraffende/Veeleisende Ouder en de Boze of Afstandelijke Beschermer modi. Hierbij maken ze gebruik van het bespreken van situaties (schemadagboek) en verbeeldingsoefeneningen (imaginairy rescripting).