Autistisch denken
Belang
Juist op het gebied van het denken wijken autisten sterk af van niet-autisten. Autistisch denken is dan ook al een oud begrip in autismestudies. Waar het oorspronkelijk verwees naar een manier van denken die los staat van de werkelijkheid, verwijst het vandaag de dag meestal naar de specieke manier van informatieverwerking van mensen met een autistisch brein. Er is echter ook kritiek op deze invulling van het begrip. Denken zou meer opgevat moeten worden als zingeving.
1911
introductie van de term
1995
denken is 'informatieverwerking'
2013
denken is 'zingeving'
Autismewoordenboek
1Autistisch denken als wensdenken
De Zwitserse psychiater Eugen Bleuler, die de term autisme introduceerde, zag "autistisch denken" als een pathalogische manier van denken, gericht op het vervullen van affectieve behoeften (wensgedachten), zonder zich te bekommeren om de werkelijkheid. Hij merkte deze manier van denken niet alleen op bij zijn schizofrenen patiënten, maar ook bij medische wetenschap van zijn tijd. "Onze conceptie van de wereld is vandaag niet langer autistisch: we trekken logisch conclusies op basis van wat observeren en zijn ons bewust van welke onderdelen van deze conclusies alleen een waarschijnlijkheidswaarde hebben. Maar wanneer de logica niet voldoet, helpt men zich daaruit met autistisch denken, wat de werkelijkheid en waarschijnlijkheid negeert."
2Autistisch denken als geconcentreerd denken
De Oostenrijkse kinderarts Hans Asperger zag de "autistisch intelligentie" als gekenmerkt door concentratie, of liever, gebrek aan afleidbaarheid. "Autistische kinderen zijn van begin af aan niet geneigd om hun aandacht te richten en zich te concentreren op wat de buitenwereld van hen vraagt. Ze laten zich in hun gedachtengang niet storen en laten zich door anderen in geheel niet afleiden."
3Autistisch denken als gecompliceerd denken
Autistisch denken is voor Asperger ook gecompliceerd denken. "Autistische kinderen lossen vraastukken op hun eigen manier op, die meestal verre van gewone is." Hij geeft het voorbeeld van een autistische jongen die 'Hoeveel is 5 + 6?' uitwerkt via "de volgende originele, maar ook nogal omslachtige methode: '6 plus 6 is 12 en 5 plus 6 is 1 minder, dus 11'. Deze gecompliceerde methode leidt zeker niet altijd tot het juiste resultaat. De dwang om, onder alle omstandigheden zijn eigen weg te gaan, zijn zelfgevonden methode te volgen, verhindert hem zich de door de school aangereikte methode eigen te maken en maakt het allemaal erg moeilijk en gecompliceert voor hem."
4Autistisch denken als abstract denken
Asperger zag autistisch denken ook als abstract en beschouwend denken. Autistische kinderen observeren hunzelf en hun omgeving in hoge mate, en hebben vaak verbazingwekkend accurate observaties. Het normale kind neemt zonder abstractie van het bewustzijn deel aan de omgeving, maar het autistisch kind staat op afstand van de dingen. Het abstractievermogen is kenmerkend voor autistische kinderen en kan op latere leeftijd tot buitengewone prestaties in de wetenschap leiden. Zij zijn extreem goed in logisch denken, abstractie, concept formulering en theorie-ontwikkeling.
5Autistisch denken als letterlijk denken
Autistisch denken kan gezien worden als operatief denken, in de zin van de Franse psychoanalitici. Bij autisme wordt vaak gesproken van 'letterlijk' denken, in de zin van het niet begrijpen van figuurlijk of metaforisch taalgebruik, maar bij operationeel denken gaat het niet perse en niet alleen om taalgebruik, maar ook of primair om objectgebruik. Zelfbeschadiging en anorexia zijn bijvoorbeeld vormen waarbij het lichaam heel concreet of letterlijk gebruikt wordt in het uiten van emoties of gedachten, omdat een meer symbolisch manier van uiten (bijvoorbeeld er over praten) ontbreekt.
6Autistisch denken als autistische informatieverwerking
De Amerikaanse autistische dierkundige Temple Grandin verwijst naar autistisch denken als "de manier van informatieverwerking in autistische mensen". In haar eerste ideeën hierover is deze manier van denken "primair" een "visuele" manier van denken.
7Autistisch denken als gespecialiseerd denken
Autistisch denken is voor Grandin later gespecialiseerd denken. "Toen ik Thinking in Pictures (1995) schreef dacht ik dat de meeste mensen in het autisme spectrum visuele denkers waren zoals ik. Na met honderden gezinnen en individuen met autisme of Asperger's gesproken te hebben, heb ik geobserveerd dat er eigenlijk drie verschillende types van gespecialiseerde hersenen zijn. Alle mensen in het spectrum denken in details, maar er zijn drie categorieën van gespecialiseerde hersenen: beelddenkers, patroondenkers en woorddenkers. Elk van de drie is een continuum, maar mensen met autisme bevinden zich vaak aan het extreme einde van een continuüm."
8Autistisch denken als autistische zingeving
Voor de Belgische filosoof Hanne De Jaegher is autistisch denken de zin die mensen met autisme geven aan situaties. Mensen met autisme en mensen zonder autisme verschillen in hun oordeel over wat wel of niet zinnig is. Ze kunnen aan dezelfde situatie een ander zin of betekenis geven dan niet-autisten, omdat de sensomotorische processen van autisten anders werken dan bij niet-autisten. Deze autistische belichaming zorgt ervoor dat autisten andere behoeften en beperkingen hebben dan niet-autisten.
Het autistische denken dat we waarnemen bij schizofrenen staat los van de werkelijkheid.
De autistische intelligentie is een extreme versie van het abstractievermogen en logische denken dat kenmerkend is voor het mannelijke denken.
Ik denk in beelden. Woorden zijn als een tweede taal voor mij. Interviews met andere autistische volwassenen wijzen erop dat de meeste van hen ook denken in beelden.
Synoniemen
- autistische associatie
- autistische intelligentie
- autistische informatieverwerking
- typische denkstijl van autisten
- autistische zingeving
Tegenovergestelden
- neurotypisch denken
- autistisch bewegen
In andere talen
- autistischen Denken
- autistische Intelligenz
- pensamiento autista
- autistic thinking
- autistic sense-making
Ontwikkeling
1911Bleuler
De term 'autistisch denken' wordt voor het eerst gebruikt door de Zwitserse psychiater Eugen Bleuler. In 1911 publiceert hij zijn Leerboek van de psychiatrie, waarin hij in verband met schizofrenie spreekt over "Das autistische Denken" als denken dat los staat van de werkelijkheid. In 1912 publiceert hij het artikel 'Das Autistische Denken', waarin hij reflecteert op de gedachtenwereld van schizofrenen.1944Asperger
Schrijvend over het ziektebeeld van autistische kinderen merkt Hans Asperger op dat "autistisch denken", in de zin van denken dat los staat van de realiteit, "zich slechts af en toe voordoet bij deze kinderen". Om verwarring te voorkomen bespreekt hij verstoringen in het denken daarom onder het kopje Das "Autistischen Intelligenz". Asperger karakteriseert dit denken als "origineel", "gecompliceerd", "abstract" en "geconcentreerd".1963Marty & de M’Uzan
In het artikel La pensée opératoire introduceren de Franse psychoanalytici Pierre Marty en Michel de M'Uzan het concept "operatief denken" als een manier van psychisch functioneren waarbij het vermogen tot symbolisch denken ontbreekt of tijdelijk verloren gaat. Bij operatief denken representeren lichamelijke toestanden de mentale toestanden van de patiënt, wat leidt tot psychosomatische symptomen.1995Grandin
De Amerikaanse dierkundige Temple Grandin publiceert het boek Thinking in Picture. In het eerste hoofdstuk, "Autism and Visual Thought", noemt ze visueel denken "de primaire manier van informatieverwerking" in autistische mensen. "Ik denk in beelden. Woorden zijn als een tweede taal voor mij. Interviews met andere autistische volwassenen wijzen erop dat de meeste van hen ook denken ik beelden."2007Vermeulen
De Belgische orthopedagoog Peter Vermeulen publiceert Dit is de titel: over autistisch denken, een boek over "de specifieke wijze van informatieverwerking van autisten". Autistisch denken wordt onder anderen gekenmerkt door contextblindheid. Daarmee omschrijft Vermeulen autisme als "een uitdaging in betekenisgeving" en autistisch denken als "de manier waarop mensen met autisme betekenis verlenen aan wat ze waarnemen".2010Boghdashina
In het boek Autism and the Edges of the Known World schrijft de Russische taalkundige Olga Boghdashina dat er in autisme niet alleen sprake is van een intenser waargenomen wereld, maar ook van een anders waargenomen wereld, waardoor autisten "hun omgeving anders interpreteren en begrijpen" dan niet-autisten. Als gevolg van een andere manier van waarnemen slagen autisten en niet-autisten er niet in om "een gedeelde conceptuele betekenis van de wereld te ontwikkelen".2013Grandin
In het boek The Autistic Brain biedt Grandin haar excuses aan voor het suggereren dat alle autisten visuele denkers zijn en bespreekt ze onderzoek dat wijst op drie manier denken: woorddenken, beelddenken en patroondenken. Autisten kunnen goed zijn in alle drie de manieren, maar "bevinden zich vaak aan het verre einde van het continuüm."2013De Jaegher
In het artikel Embodiment and sense-making in autism bekritiseert de Belgische filosoof Hanne de Jaegher de opvatting dat denken een kwestie van "informatieverwerking" is. Zij verwijst naar autistisch denken als "autistische zingeving". De andere manier van waarnemen en bewegen van autisten leidt tot andere, autistische zingevingen.
Samenstelling
De term 'autistisch denken' is een samenstelling van 'autistisch' en 'denken'.
Bij Bleuler verwijst "denken" specifiek naar de psychische functie die hij "associatie" noemt. "Autistisch" verwijst bij hem naar een "manier" van denken. Deze manier is echter niet "specifiek" voor schizofrenen. Bleuler herkent deze manier ook bij mensen in het algemeen en zelfs bij medische wetenschappers. "Autistisch" betekent bij hem "los van de werkelijkheid". Autistisch denken is dus een algemeen voorkomende manier van gedachtenassociatie, die gekenmerkt wordt door het los staat van de werkelijkheid.
Bij Asperger wordt het begrip van "denken" verbreed tot "intelligentie", waarbij ook andere psychische functies dan de associatie betrokken zijn, zoals de aandacht, waarneming, concentratie en taalgebruik, zodat het samenvalt met wat wetenschappers vandaag de dag "cognitie" noemen.
"Autistisch" verwijst bij hem naar "typerend voor autistisch kinderen", maar dat is niet perse "uniek" voor autistische kinderen. De "abstracte" manier van denken is volgens Asperger typerend voor het mannelijke in het algemeen, maar wordt bij autisten in "extreme" vorm waargenomen.
Bij Grandin is autistisch denken het "proces van informatieverwerking" dat typisch is voor "mensen in het autisme spectrum", wat zich even als bij Asperger aan het extreme einde van een continuüm bevindt.
Bij De Jaegher is autistisch denken de zin die mensen met autisme geven aan situaties, welke anders is dan de zin die mensen zonder autisme aan dezelfde situatie geven, omdat de sensomotorische processen van autisten anders werken dan bij niet-autisten, waardoor ze andere behoeften en beperkingen hebben.
autistisch
Zoals typerend voor autisten, vaak aan het extreme einde van het menselijke continuüm
denken
het proces van informatieverwerking en zingeving
autistisch denken
de specifiek autistische manier van informatieverwerking en zingeving
Betekenis voor autismevriendelijk Nederland
In autismevriendelijk Nederland zijn mensen die met autisten te maken hebben bekend met de andere manier waarop autisten informatie verwerken en betekenis geven. Ze zijn bekend met de sterke kanten van autistisch denken (ten opzichte van neurotypisch denken), maar ook met de manieren waarop ze rekening kunnen houden met de beperkingen en kwetsbaarheden die er mee samenhangen.