Autisme als gebrek aan centrale aansturing
De symptomen van autisme worden veroorzaakt door een verstoring in de hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor de centrale aansturing van doelgericht gedrag.
Belang
De theorie van autisme als executieve disfunctie is een van de drie bekendste theorieën van autisme. De theorie is ontwikkeld als alternatief voor de theorie van autisme als geestesblindheid en heeft als uitgangspunt dat de symptomen van autisme veroorzaakt worden door een verstoring in de hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor de aansturing van doelgericht gedrag.
1985
eerste onderzoek naar executieve functie in autisme
1991
eerste artikel over executieve disfunctie in autisme
1997
eerste boek met uitwerking van de theorie
Autismepaspoort
| Naam theorie | Executieve Disfunctie Theorie van Autisme |
| Auteur | Bruce Pennington en Sally Ozonoff |
| Beroep | Ontwikkelingspsychologen |
| Instelling | University of Denver (DU), Colorado |
| Nationaliteit | Amerika |
| Medestanders | Vertraagde Ontwikkeling |
| Tegenstanders | Geestesblindheid, Zwakke Centrale Coherentie |
Stellingen
1
De term Executieve Functie is een containerbegrip voor verschillende systemen die betrokken zijn bij het plannen en uitvoeren van doelgericht gedrag. Deze systemen betreffen onder anderen actieplanning, response-onderdrukking en aandachtsverschuiving.
2
Executief disfunctioneren is het patroon van cognitieve verstoring dat zichtbaar wordt bij patiënten met een hersenbeschadiging in de prefrontaal cortex. Bij autisten treedt vanaf jonge leeftijd hetzelfde patroon van verstoring op, waardoor een zich opeenstapelende verstoring in verschillende ontwikkelingsgebieden optreedt die samen de symptomen van autisme vormen.
3
Hoewel de dominante theorie van autisme stelt dat autisme een stoornis is in het begrijpen van de mentale toestanden van anderen (Geestesblindheid), kan de grondstoornis in autisme beter gezien worden als executief disfunctioneren. Geestesblindheid is slechts een onderdeel van executief disfunctioneren, even als contextblindheid.
4
De theorie van autisme als executieve disfunctie is in staat om een verklaring te bieden voor de stereotype gedragingen die kenmerkend zijn voor autisme. Deze worden veroorzaakt door een gebrek aan het vermogen om nieuwe actieplannen te maken, waardoor autisten steeds dezelfde activiteit blijven herhalen.
5
Autisme wordt niet veroorzaakt door het volledig ontbreken van een executieve functie, maar door een onbalans in verschillende chemische stoffen in de hersenen (neurotransmitters). Dit betekent dat autisme verholpen kan worden door deze balans te herstellen.
6
Tot het moment dat dergelijke medicatie beschikbaar komt is het aanpassen van de uiterlijke omgeving van autisten aan hun innerlijke omgeving een van de belangrijkste dingen die we kunnen doen om autisten te helpen om een gelukkig leven te leiden.
Ontwikkeling
1966Luria
De Russsische neuropsycholoog Alexander Luria publiceert Higher Cortial Functions in Man. Hij onderscheidt drie functionele eenheden in het menselijk brein, waaronder een superstructuur die het menselijk handelen beheerst.1974Baddeley & Hitch
De Britse neuropsychologen Alan Baddeley en Graham Hitch introduceren hun drie-delige model van het werkgeheugen, waaronder de "central executive" als metaforische verwijzing naar de directeur van een groot bedrijf.1986Norman & Shallice
Donald Norman en Tim Shallice publiceren het artikel Attention to Action. Zij maken onderscheid tussen twee systemen binnen de door Luria genoemde superstructuur, waaronder het Supervisory Attentional System (SAS). Dit systeem reguleert nieuwe, niet-routine matige taken, zoals planning, besluitvorming, foutherstel, probleemoplossing en het afleren van gewoontes.1988Baddeley & Wilson
In een artikel over het disexecutieve syndroom stellen Baddeley en een collega dat problemen met de executieve functie worden veroorzaakt door een verstoring in de frontaalkwab, in het bijzonder de prefrontaal cortex. Zij onderscheiden dit disexecutieve syndroom van het klassiek geheugensyndroom waar patiënten met geheugenverlies last van hebben.1991Ozonoff & Pennington
In het artikel Executive Function Deficits in High-Functioning Autistic Individuals bespreken de Amerikaanse ontwikkelingspsychologen Sally Ozonoff en Bruce Pennington de resultaten van een vergelijkende studie, waaruit blijkt dat gebreken op het gebied van tweede-orde theory of mind en executieve functie veel voorkomen onder autisten. Op basis van deze resultaten concluderen zij dat executieve disfunctie de primaire stoornis is in autisme en dat geestesblindheid secondair is. Daarmee leggen zij de basis voor de theorie van autisme als executieve disfunctie.1996Hughes, Russell & Robbins
Samen met twee andere wetenschappers publiceert neuropsycholoog James Russell een artikel met bewijs voor executief disfunctioneren in autisme. Ze bespreken dit bewijs in het kader van het Supervisory Attentional System (SAS) van Norman en Shallice.1997Russell
Onder redactie van James Russell wordt het boek Autism as executive disorder uitgebracht. Hierin worden, met name in de bijdrage van Ozonoff en de bijdrage van Pennington en anderen, de veronderstellingen van de "executieve disfunctie hypothese" of "werkgeheugen theorie van autisme" nader uitgewerkt.
Auteurs
Bruce Peddington is een Amerikaanse klinisch neuropsycholoog die in 2016 met pensioen ging. Tijdens zijn werkzame leven was hij hoofd van de afdeling Cognitieve Neurowetenschap van de Universiteit van Denver. Naast zijn werk als onderzoeker behandelde hij ook kinderen met ontwikkelingsstoornissen.
"Ik ben geïnteresseerd in het begrijpen van atypische ontwikkeling. Welke genen veroorzaakt het? Hoe veranderen deze genen de ontwikkeling van het brein? Hoe verandert dit de ontwikkeling van cognitieve functies?"
Sally Ozonoff is een Amerikaanse klinisch psycholoog. In 1991 promoveerde zij bij Bruce Peddington. Tegenwoordig houdt zij zich vooral bezig met onderzoek naar het herkennen van autisme bij jonge kinderen.
Ontvangst en discussie
Wetenschap
Elizabeth Hill
De Britse psycholoog Elizabeth Hill schrijft in 2006 twee evaluerende artikelen over de diversiteit en complexiteit van de executieve functie en de noodzaak van nader onderzoek.
Danielle Brady e.a.
In een onderzoek naar execitieve functies in jonge volwassenen met hoogfunctionerend autisme concluderen Canadese onderzoekers (2015) dat de autismegroep op alle maten van EF even goed presteert als de controlegroep, hoewel er wel grote individuele verschillen zijn, zowel binnen de autistische groep als voor verschillende EF functies binnen dezelfde persoon.
Francesco Craig
Op basis van een review van studies naar executieve disfunctie in autisme concluderen de Italiaanse neurowetenschapper Francesco Craig en collega's (2016) dat het voorkomen van executieve disfunctie in autisme een bijkomende stoornis is in plaats van een universeel kenmerk van autisme.
Hilde Geurts e.a.
Op basis van een review van studies naar executieve disfunctie in autisme concluderen Hilde Geurts en haar Amerikaanse collega's dat er geen consistent bewijst is voor een gebrek aan cognitieve flexibiliteit in autisme. Cognitieve flexibiliteit is een van de aspecten van executief functioneren en wordt volgens Geurts onterecht gebruikt als verklaring voor inflexibel of rigide gedrag (moeite met verandering) in autisme. Dit gedrag kan beter vanuit stress worden verklaart dan vanuit cognitieve beperkingen.
Gemeenschap
Wrong Planet
Op Wrong Planet gaan de discussies meer over de vraag of iemand duidelijk uit kan leggen wat de term Executieve Functie precies betekent dan over de theorie als zodanig. "Ik begrijp niet echt wat executieve functie en disfunctie is. Ik denk dat het me zou helpen als beter zou begrijpen wat het is. Alles wat ik lees is geschreven in wetenschappelijk taalgebruik en niet makkelijk te vertalen naar het dagelijks leven," schrijft een forumlid. "Ik heb een domme vraag: Hoe beïnvloed executieve disfunctie je dagelijkse activiteiten? Hoewel ik er nieuwsgierig naar ben, begrijp ik het concept nog steeds niet, dus ik dacht dat wat dagelijkse voorbeelden zouden kunnen helpen om het concept voor me te verduidelijken," schrijft een ander. Ondanks deze onduidelijkheid geeft het forum blijk van een brede acceptatie van het idee dat autisme verbonden is met problemen met plannen en organiseren.
Autsider
Een formlid legt executieve functie uit als 'het denken effectief omzetten in daadwerkelijk doen': "Bij mij houdt executieve disfunctie in dat alles tussen denken en doen in slecht gaat. Ik kan prima denken en ik kan prima doen, maar ergens tussen in gaat het snel mis. Ik mis de brug tussen theorie en praktijk." Een ander formlid omschrijft het als 'veel willen, maar niks gedaan krijgen', weer een ander als 'je nergens toe kunnen zetten': "Ik moet een hele dosis denkwerk verzetten om ergens mee te beginnen, zelfs bij de meest simpele klussen als even de afwas doen. Bij dergelijke klussen loop ik het meeste tegen mijn autisme aan."
Betekenis voor autismevriendelijk Nederland
In autismevriendelijk Nederland wordt de theorie van Executieve Functie niet langer gepropageerd als een goede verklaring van autisme. Wel is er materiaal beschikbaar waarin mensen met autisme die wel last hebben van executieve disfuncties duidelijk wordt uitgelegd wat er met de term executieve functie bedoelt wordt. Voor deze mensen is ook ondersteuning of remediatie beschikbaar. Daarnaast is er in de omgeving van autisten met executieve disfunctie begrip voor het feit dat, voor veel andere mensen relatief eenvoudige taken als opruimen en op tijd komen, voor hen niet vanzelfsprekend zijn en dat dit weinig of niets met luiheid of laksheid te maken heeft.
Links
Sally Ozonoff, Curriculum vitae
Univeristy of Denver, Bruce Pennington
AutismeTV, Wat zijn executieve functies?
Wrong Planet, Executive function and dysfunction? Help please
Wrong Planet, Executive function and everyday activities
Autismevriendelijk Nederland, Executieve functie